به گزارش شبنم ها، تحقیقات میدانی صورت‌گرفته نیز مؤید آن است که انقلابی در حوزه‌ ارتباطات انسانی و به‌خصوص ارتباطات بین دو جنس، نه‌تنها در کشورهای توسعه‌یافته صنعتی، بلکه در در جوامع غیرغربی توسعه‌یافته و در حال توسعه رخ داده‌ است. مروری بر تحولات کشور ایران نیز، طیفی از تقابل (در موضوعات مختلف مذهب، فرهنگ، خانواده، جنسیت و...) را بین آن‌چه در گذشته بوده (سنت) و آن‌چه مدرن است، بازمی‌نماید.

 امروزه دگرگونی‌های ساختی و فنی، رشد فن‌آوری‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطاتی (اینترنت، ماهواره، چت و تلفن همراه) و پیوند گسترده با سایر کشورها موجب آشنایی با ارزش‌های نوین در گستره جهان (همانند دنیاگرایی، فردگرایی، فمینیسم، جنبش‌های اجتماعی، حقوق بشر و...) شد که در نتیجه آن در جوامع دگرگونی‌های ارزشی مهمی اتفاق افتاد؛ تا جایی که از تحولات مذکور به منزله عامل درهم‌شکننده صورت‌های قدیم اجتماع و ازبین‌برنده روابط شخصی در جوامع مدرن یاد می‌شود.

به‌طورکلی، می‌توان گفت که گرایش به تغییر، اصل بنیادی در فرهنگ است، اما این تغییر آنی و دفعی و در همه حوزه‌ها به‌طور هم‌زمان و یکسان نیست. به عبارت دیگر، هنجارهای بنیادین حاکم بر سیاست، کار، مذهب، خانواده و حتی رفتارهای بین دو جنس به‌طور تدریجی و با سرعت و شدتی متفاوت در بین گروه‌ها و افراد مختلف دگرگون می‌شود. بنابراین، ممکن است در برخی از گروه‌ها شاهد تغییر فرهنگی به صورت تغییر شکل صمیمیت و گسترش اشکال مختلفی از روابط مانند «رابطه ناب»، رابطه «آسان»، «مصلحتی یا مصلحت اندیش»، «زوج‌های نیمه‌مجزا» و ... باشیم.

تحقیقات میدانی صورت‌گرفته نیز مؤید آن است که انقلابی در حوزه‌ ارتباطات انسانی و به‌خصوص ارتباطات بین دو جنس، نه‌تنها در کشورهای توسعه‌یافته صنعتی، بلکه در در جوامع غیرغربی توسعه‌یافته و در حال توسعه رخ داده‌ است. مروری بر تحولات کشور ایران نیز، طیفی از تقابل (در موضوعات مختلف مذهب، فرهنگ، خانواده، جنسیت و...) را بین آن‌چه در گذشته بوده (سنت) و آن‌چه مدرن است، بازمی‌نماید. برای مثال شواهد به‌دست‌آمده از مطالعات داخلی نشان می‌دهند که دگرگونی‌های بنیاد‌ی در زمینه‌های فرهنگی جامعه‌پذیری، به‌ویژه پدیده روابط پیش از ازدواج، در بین زنان و دختران ایرانی در حال ساخت و نوزایی است.

این مسئله به صورت خاص به دختران جوان مرتبط است. سهم برجسته تعیین‌کننده آن‌ها در جنبش‌ها و تغییرات اجتماعی، پیشگامی آن‌ها در پذیرش نوآوری، به‌ویژه فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات، اهمیت‌یافتن مصرف و رواج خرده‌فرهنگ‌ها و سبک‌های متنوع زندگی در بین آن‌ها، از جمله دلایلی‌اند که موضوع دختران جوان را به‌منزله مقوله‌ای اجتماعی، زیستی، فرهنگی و سیاسی به مسئله‌ای محوری تبدیل کرده‌اند.

از طرف دیگر، دختران به دلیل تحولات در چرخه زندگی مانند طولانی‌شدن دوران تجرد، حضور در دانشگاه‌ها، اشتغال و حضور بیشتر در اجتماع و محیط‌های بیرون از خانه، میزان ارتباطشان با مردان افزایش یافته‌ است. این قشر از جامعه در نوع مواجهه با این شرایط معمولاً دچار نوعی تضاد و تنش می‌شوند؛ زیرا از یک طرف در جامعه نمی‌توان این دو جنس را کاملاً از هم جدا کرد و از طرف دیگر نحوه ارتباط با جنس مخالف و محدوده آن‌ و نیز تمایل غریزی به جنس مخالف، موجب افزایش سطح تنیدگی و مشکلات سازشی و رفتاری از جمله رفتارهای پرخطر در آن‌ها می‌شود.

روش تحقیق
این تحقیق پژوهشی با رویکرد کیفی است که به دنبال سنخ‌شناسی الگوی ارتباط کنشگران با جنس مخالف است. در تحقیق حاضر از شیوه نظریه‌ مبنایی استفاده شده که در آن، برخلاف فرآیند پژوهشی خطی- به‌ جای پیش‌فرض‌های نظری- داده‌ها و میدان مطالعه در اولویت قرار گرفته است.

جامعه مطالعه‌شده در این تحقیق دختران جوان بین 19-30 ساکن شهر کرمانشاه در سال 1393 هستند که تجربه‌ دوستی با جنس مخالف را داشته‌اند. نمونه‌گیری استفاده‌شده در این تحقیق، غیراحتمالی و با روش نمونه‌گیری هدفمند و نمونه‌گیری نظری است.

توصیف داده‌ها
تعداد پاسخگویان 19 تا 22 سال و 27 تا 30 سال برابر و 35.5 درصد است. کم‌ترین تعداد (29 درصد) نیز در سنین 23 تا 26 سال قرار دارند. بیشتر پاسخگویان دارای مدرک لیسانس (58.8 درصد) و سپس دیپلم یا زیردیپلم (21 درصد) هستند. همچنین 60 درصد دختران مطالعه‌شده شاغل (36 درصد دانشجو و 24 درصد مشاغل دیگر) و 40 درصد نیز فاقد شغل بودند.

سنخ‌شناخی روابط دختران با جنس مخالف
سنخ مجموعه‌ای از اشخاص است که دست‌کم در یک ویژگی مورد مطالعه با یکدیگر مشترک باشند. پیش‌نیاز تبیین هر پدیده اجتماعی، «توصیف» دقیق وضعیت آن است؛ و سنخ‌شناسی و توپولوژی، زمینه‌ای مناسب برای توصیف دقیق و عمیق وضع موجود را فراهم می‌آورد. در ادامه، به تشریح و تبیین هر یک از این مفاهیم و مقلات و ارتباط آن با مقوله‌ مرکزی پرداخته می‌شود.

دوستی ازدواج‌محور: یکی از این سنخ‌های ارتباطی، دوستی ازدواج‌محور است. ازآن‌جاکه در حال حاضر در ایران بیش از 14 میلیون جوان در سن ازدواج وجود دارد که هنوز ازدواج نکرده‌اند، در این نوع رابطه، سوژه دختر به دلیل اضطرار ازدواج به ریسکی هدفمند تن می‌دهد و مخاطرات این نوع روابط را به بهای پیداکردن همسر مناسب می‌پذیرد.

ناهید 25 ساله و دانشجوی مقطع لیسانس می‌گوید: "الآن دیگه مثل گذشته نیست که پسرها به حرف خانواده‌شون برای ازدواج گوش بدن یا به‌طور سنتی و خانوادگی خواستگاری صورت بگیره. اگر بخوام منتظر بمونم تا از فامیل یا همسایه‌ها کسی بیاد سراغم، باید خودم رو ترشی بندازم."

دوستی ابزاری: سوژه در این رابطه «فردیت» خود را محور قرار می‌دهد و به‌دنبال رضایت خود، حفظ منافع یا ایجاد لذت و مصرف‌گرایی است. این نوع رابطه همان رابطه‌ «جیب بلوز» است که دارای ویژگی‌هایی مثل تکثرگرایی در دوستی، تنوع‌گرایی، عدم تعلق عاطفی، کوتاه‌مدت‌بودن، عدم مسئولیت‌پذیری و حسابگری مادی است.

شیرین 19 ساله و دانشجوی لیسانس می‌گوید: "باید از اول حواست جمع باشه که دوست‌هایی پیدا کنی که مایه‌دار باشن و بتونی تیغشون بزنی. کم‌کم که تجربت بیشتر شد، می‌تونی هم‌زمان چندتا جور کنی که از هرکدوم چیزی بهت برسه."

در این رابطه، ابژه‌های مصرف (در اینجا دوست) در خدمت نیازها، امیال یا خواسته‌های فردی هستند. همچنین تغییر نظام ارزشی در میان جوانان و فشارهای فرهنگی ناشی از آن، موجب شده که ارتباط‌گیری با جنس مخالف به منزله ابزاری «هویت‌ساز» و منبع منزلت اجتماعی برای سوژه دختر تلقی شود.

الهام 26 ساله دارای مدرک دیپلم می‌گوید: "من الآن فهمیدم بین دوستات نباید کم بیاری، چرا بقیه فکر کنن اٌملی و عرضه نداری پسر تور کنی؟ الان این‌جوریه که هر چقدر بیشتر تور کنی، پرستیژت می‌ره بالاتر و بقیه دخترا بیشتر میان طرفت."

دوستی مصلحتی: در این نوع دوستی، پیوندها بسیار سطحی‌تر و کوتاه‌تر از آن‌اند که به صورت علقه یا رشته الفت درآیند. در واقع در دوستی مصلحتی هر دو طرف به‌صراحت یا به تلویح می‌دانند که به دلیل بعضی ملاحظات و مزایای بیرونی است که با هم به‌سر می‌برند. بنابراین، افراد در این رابطه بیشتر بر پروژه‌های کاری مشترک متمرکز می‌شوند و روابط معمولاً در حد روابط کاری باقی می‌ماند.

فهیمه 28 ساله و دانشجوی فوق لیسانس می‌گوید: "ما توی کنکور خیلی بهم کمک کردیم. هر موقع اعصابمون می‌ریخت، با هم تلفنی حرف می‌زدیم و به هم اعتماد به نفس می‌دادیم که بیشتر بخونیم. توی این چهار سال که با هم بودیم، همیشه رابطه‌مون در حد دوست و همکلاسی حفظ شد."

در این راستا، می‌توان گفت امروزه مردم به جای آن‌که از ایجاد ارتباط و رابطه حرف بزنند، از پیوندها و شبکه‌ها حرف می‌زنند. «شبکه» حاکی از لحظات «در تماس بودن» و دوره‌های پرسه‌زنی آزادانه هم‌زمان است.

سهیلا 21 ساله و دارای مدرک فوق‌دیپلم می‌گوید: "اگرچه پسرهای گروهمون بچه‌های خوبی هستن، اما بین من و اون‌ها هیچ عشقی وجود نداره. قرار نیست هر رابطه‌ای هست حتماً جنسی یا ازدواجی باشه. به نظرم رابطه با پسر حتماً باید وجود داشته باشه."

دوستی ناب: در جوامع مدرن، الزام‌های بیرونی و «پیش‌ساخته»، که همواره با ظهور عشق و علاقه‌های رمانتیک و تخیل‌آفرین بروز می‌کرد، در حال ریشه‌کن‌شدن است. ارتباط ناب نمونه‌ای از روابط عاشقانه در عرصه‌های نوین زندگی شخصی و نمونه تکامل‌یافته روابط رمانتیک در عصر پیشامدرن است؛ ارتباطی که معیارهای برونی در آن تحلیل رفته، اما «تعهد» پیشینی در آن دیده می‌شود. در این رابطه، صرفاً خود «رابطه» اهمیت دارد و «اعتماد (نوعی خلوص و بی‌ریایی متقابل) و صمیمیت و خودمانی‌بودن و کشش‌های روانی متقابل از ویژگی‌های آن است».

صفورا 25 ساله و دارای مدرک دیپلم می‌گوید: "بعد از چهار سال با هم بودن ان‌قدر بهش اعتماد دارم و علاقه دارم که تمام وجودم و متعلق به اون می‌دونم. برای همین توی رابطمون اگر دستم رو بگیره یا بخواد من‌رو ببوسه ناراحت نمی‌شم. راستش من حاضر نیستم حتی به کس دیگری فکر کنم."

همان‌طور که مشاهده می‌شود در این نوع رابطه فرآیند گسترش تدریجی ارتباط اتفاق می‌افتد که در آن شهوت و عشق، به‌طور توأمان با یکدیگر وجود دارند.

دوستی (عشق) سیال: در این روابط، که متناسب با موقعیت زندگی سیال مدرن‌اند، احتمالات عاشقانه با سرعتی هر چه بیشتر در عبور و مرورند و وعده تعهد در رابطه در بلندمدت، پوچ و بی‌معنی است. در حقیقت، در این نوع رابطه، به آزادی و رضایت بیشتر اهمیت داده می‌شود.

پری 24 ساله و دارای مدرک فوق‌دیپلم می‌گوید: "این تجربه اولین دوست داشتن من نیست. اگر توی این رابطه هم اذیت بشم و ببینم دارم وابسته می‌شم، سریع کاتش می‌کنم. به نظرم عشق و علاقه باید در حدی باشه که محدودت نکنه و آزادیت از بین نره."

همان‌گونه که مشاهده می‌شود، در این‌گونه پیوندها، عشق شامل رویدادهای سریع، کوتاه، سرشار از آگاهی پیشین از شکنندگی و از این جهت نیازمند مهارت‌های اکتسابی در سریع به پایان‌رساندن و شروع مجدد است.

غزل 23 ساله و دانشجوی مقطع لیسانس می‌گوید: "من می‌دونم که تهش این رابطه یه جایی دیر یا زود تموم می‌شه. برای همین از همین حالا همه وقتم رو صرف یک نفر نمی‌کنم که بعداً با رفتنش اذیت بشم."

دوستی هم‌بالینی: در این نوع رابطه، اختصاص «زمان» جهت شناخت همدیگر معنایی ندارد؛ زیرا بدن‌ها در این رابطه تعیین‌کننده‌اند و هریک از سوژه‌ها به منزله یک «شیء» تلقی می‌شود. نکته حائز اهمیت در این نوع روابط، چانه‌زنی در رابطه با نوع و میزان «خدمات جنسی» طرفین و انجام توافق اولیه درباره آن است.

تینا 19 ساله و دارای مدرک دیپلم می‌گوید: "شنیدن ماجراهای جنسی که بین دوستام و دوست‌پسرهاشون اتفاق می‌افتاد واقعاً من رو توی فشار می‌گذاشت. چون واقعاً نیاز داشتم و بالاخره من هم این نوع رابطه رو شروع کردم. البته ما از همون اول خودمون توافق کردیم رابطه جنسی‌مون در چه حدی باشه. در اصل این‌جوریه که اگر خودت بخوایی، می‌تونی حد و مرز رابطه رو مشخص کنی."

این الگوی دوستی ادامه روابط جنسی آزاد در غرب است، اما ازآن‌جاکه این نوع روابط در بافت فرهنگی و دینی رایج در جامعه ما تابو و گناه کبیره تلقی می‌شود، به شکلی پنهانی و در قالب الگوی جدیدی از روابط «شبه‌جنسی» در مکان‌های مختلف و متنوعی انجام می‌شود.

به‌طور کلی، براساس یافته‌های حاصل از تحقیق حاضر، پاسخگویان متأثر از فرهنگ مصرفی، که از محصولات حاضر و آماده برای استفاده آنی و ارضای فوری استقبال می‌کند، عشق را همانند کالا و شیء و بر اساس منطق حساب‌گرایانه مادی تجربه می‌کنند. مسئله‌بودن این موضوع از آن جهت است که بدانیم با توجه به دستورات دین مبین اسلام، فقط دو سنخ رابطه با جنس مخالف، یعنی روابط مشروع و نامشروع، وجود دارد. ازآن‌جاکه جهانی‌شدن و گفتمان مدرنیته و پسامدرن، با به چالش‌کشیدن باورهای دینی و ایجاد یک نظام معنایی جدید، بستر اشکال جدید رابطه با جنس مخالف را ایجاد کرده است، به نظر می‌رسد جامعه‌پذیری مجدد و نهادینه‌سازی الگوهای تعاملی، براساس باورهای دینی، می‌تواند به منزله سپری در برابر خطرپذیری جنسی عمل کند. همچنین این امر عاملی در کاهش روابط بین دو جنس و رفتار جنسی پرخطر خواهد بود. اما، به‌طورکلی، ازآن‌جاکه رابطه با جنس مخالف در ارتباط مستقیم با تغییرات ساختاری متعددی است، ارائه هرگونه راه‌کار در این خصوص نیازمند تحقیقات میدانی و کاربردی در ابعاد موضوعی مختلف و مطالعه آن در حوزه‌هایی فراتر از رشته جامعه شناسی است.

لازم به ذکر است پژوهش حاضر با عنوان «سنخ‌بندی دوستی‌های بین دو جنس (مورد مطالعه: دختران جوان شهر کرمانشاه)» توسط دکتر محسن نیازی و لیلا پرنیان انجام و سال 1394 در فصل‌نامه زن در توسعه و سیاست منتشر شده است.

انتهای پیام/